UEMAk udalerri euskaldunen erabateko euskalduntzea bultzatzen dihardu. Udaletatik abiatu, eta herritarrek eremu pribatuan zein publikoan euskaraz bizi ahal izatea du helburu mankomunitateak. Eta horretan, eragile ugarirekin elkarlanean aritzeaz gain, esparru desberdinetako azterketak egin eta hobekuntzak bultzatzen ari gara. Gaurkoan, mankomunitatean biltzen diren udalerrietako oinarrizko osasun zerbitzuetako hizkuntza errealitatearen berri ematera gatoz. Oinarrizko zerbitzuetan diogu, gaurkoan, familia mediku eta pediatren inguruko datuez arituko garelako bereziki, eta ez osasun zerbitzu espezifikoez. Azken horiei erreparatzen badiegu, datuak are okerragoak direla esateko daturik badugun arren, lehentasunezko zerbitzuetan zentratzea lehenetsi dugu oraingoan.
Egoera oso kezkagarria da Nafarroan. UEMAko kide diren 14 udalerrietako bakar batek ere ez dauka oinarrizko osasun zerbitzua bere osotasunean euskaraz emateko bitartekorik. Beran esaterako, herritar guztiak daude, bai familia mediku eta baita pediatrarekin ere, gaztelaniaz hitz egitera behartuak.
Familia medikuen kasuan, egoera hobea bada ere, hiru udalerritan mediku erdaldunak egoten jarraitzen dute. Eta horietatik batean, guztiak dira erdaldunak gainera. Familia medikuen kasuan, ordezkapenen gaiak ematen ditu arazoak normalean, izan ere, ordezko medikuak datozenean, gehien gehienetan erdaldunak izaten baitira. Eta horren adibide ekainean bertan Baztanen gertatutakoa dugu adibide. Mediku euskaldun baten tokira erdalduna bidali dute, eta oso kexu dira herritarrak.
Pediatrei dagokienean, Nafarroako gure 14 udalerrietan 7 pediatra aritzen dira, eta horietatik 4k ez dakite euskaraz, hau da, haurren ia %100 euskalduna den eremuan, pediatren %71k ez du haurrek egunerokoan darabilten hizkuntzarik ezagutzen.
UEMAk Osasunbidearekin bilera egin zuen udalerri euskaldunetako egoeraren berri eman, eta gutxiengo batzuk adosteko helburuz; eta egia da bilera sintonia onean joan zela eta egindako eskaerak egokia iruditu zitzaizkiela. Baina herritarrek hori baino zerbait gehiago behar dute. Hitzetatik ekintzetara pasatzea. Eta hori ez da gertatzen ari dena.
Osasunbideak bere burua euskalduntzeko planik ez du, ez eta aurrera begira egiteko asmorik ere; beraz, sortzen diren arazoei irtenbidea bilatzeko oinarrizko arazoak topatzen dituzte eta topatzen jarraituko dute. Horrela, Nafarroako udalerri euskaldunetako herritarren hizkuntza eskubideak urratuak dira, etenik gabe.
Euskal Autonomi erkidegoari dagokionean, berriz, Osakidetzako 2005-2011 euskara plana amaituta, plan horren ebaluazioa egin berri dute. Planean aurreikusita zeuden aurrerapausoen %30 inguru dira bete ez direnak. Gaur egun oraindik, Osakidetzako langileen artean %75ek ez dauka eskatutako euskara mailarik egiaztatuta.
Udalerri euskaldunek osatzen duten eremuari erreparatzen badiogu, euskara plan horrek bazuen lehentasun bat: egoera soziolinguistikoa kontuan hartuta, gutxienez lehen mailako arreta zerbitzuetan urratsak ematea. Eta UEMAtik, geure lurralde eremuari dagokionez, egin dugu egungo errealitatearen geure irakurketa propioa.
EAEko UEMAko 57 udalerrietatik 28 udalerritan arazoak ditugu oraindik oinarrizko osasun zerbitzuetan. Arazoak dituzten udalerrietako medikuen % 37 eta pediatren % 62k dute HE egiaztatu gabe. 27 udalerritan dituzte arazoak familia medikuekin, eta 15 udalerritan pediatrekin. Familia medikuei dagokienez, esaterako, Zarautzen 14 medikutik 9k ez dute HE egiaztatuta. Hala ere, pediatrei lotuta ematen dira kasurik larrienak. Honela, Azpeitia, Aduna, Oñati, Deba, Lekeitio, Oiartzun, Usurbil eta Aramaion ez dago hizkuntza eskakizuna egiaztatua daukan pediatra bakar bat ere. Beraz, herri horietako haurrak gazteleraz egitera behartuak daude medikuarenera joan behar duten bakoitzean.
Euskal Autonomi Erkidegoko datuak Nafarroakoak baino hobeak izan arren, udalerri euskaldunenetako herritarren oinarrizko zerbitzuak euskaraz emateko gaitasun eza agerian uzten dute, eta horrek herritar askoren hizkuntza eskubideak urratzea dakar.
Osakidetzako euskara plan berria diseinatzeko unea iritsi den honetan, udalerri euskaldunek osatzen duten lurgunea oso kontutan izan behar dela aldarrikatu nahi du UEMAk. Udalerri euskaldunek euskararen arnasgunerik zabalena osatzeaz gain, paper garrantzitsua jokatzen duten gure hizkuntzaren geroan. Beraz, udalerriotan eragin soziolinguistikoa daukan erakunde orok oso kontutan hartu beharreko errealitatea izan beharko luke aipatu berri dugunak. Edozein zerbitzu euskaraz emango dela ez bermatzea berez larria bada, are larriagoa da udalerri euskaldunetan eskubide hori urratzea. Gainera, osasun zerbitzuei lotzen bagatzaizkio, hainbat herritar euskaldunek gazteleraz komunikatzeko duten zailtasunarekin egiten dute topo, eta horrela, euren intimitate eskubidea ere urratzen zaie nolabait.
Gauzak horrela, beharrezkoa bezain presazkoa da udalerri euskaldunetan osasun zerbitzuak bere osotasunean euskaraz bermatzea. Horretarako, euskara plan sendoa diseinatu eta garatu beharko lukete, bai Osakidetzak eta baita Osasunbideak ere. UEMAk bere aldetik, hori horrela izan dadin lan egingo du, bi erakundeokin eta beharrezko diren beste hainbatekin harremanak eginez eta elkarlanean arituz, herritarren hizkuntza eskubideak bermatuak izan daitezen.
